Auteursrecht
Ook wel: copyright
Auteursrecht is een juridisch begrip dat bepaalt dat de maker van een werk het alleenrecht heeft om te bepalen over de publicatie en reproductie van zijn productie. Het auteursrecht heeft onder meer betrekkig op teksten (boeken en (wetenschappelijke) artikelen), foto’s, films en video’s, kunst en software.
Het doel van het auteursrecht is om het intellectueel eigendom van makers te beschermen en het mogelijk te maken om een vergoeding te ontvangen als tegenprestatie voor het gebruik van de door hen geleverde prestaties. Het auteursrecht kan door de oorspronkelijke maker ook worden overgedragen aan een andere partij, die dan als uitgever of distributeur van het materiaal optreedt.
De bezitters van auteursrecht hebben het recht om hun eigendom uit te geven en de kopiëren en te bepalen door wie het werk hergebruikt mag worden. Dit hergebruik omvat zowel herpublicatie als aanpassing van het oorspronkelijke werk. Het is tot op zekere hoogte toegestaan om te citeren uit andermans werk, mits dit gepaard gaat met een bronvermelding en het vermelden van de auteur.
Auteurswet
Het auteursrecht is in Nederland vastgelegd in de Auteurswet, ingevoerd in 1912.
Het eerste artikel van deze wet luidt:
1. Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.
Door de jaren heen hebben enkele aanpassingen aan de Auteurswet plaatsgevonden om er voor te zorgen dat de wet bleef aansluiten bij een veranderende tijd met nieuwe media. De essentie van de wet is echter steeds dezelfde gebleven.
De noodzaak om auteursrecht in te voeren werd vooral ingegeven door de opkomst van de boekdrukkunst. Ineens werd het relatief eenvoudig om teksten te vermenigvuldigen. Tot dan toe was het kopiëren van handgeschreven teksten een arbeidsintensief proces.
Auteursrecht claimen
Vaak wordt onder bij een publicatie een regel toegevoegd als “Copyright 2014 [naam van de auteur], alle rechten voorbehouden”. Al dan niet voorzien van het symbool voor copyright: ©. In principe is het niet nodig om te vermelden dat op een werk auteursrecht rust, dit gaat automatisch.
Zodra iemand maker is van iets dat kan worden betiteld als een ‘werk’, rust daar in vrijwel alle landen ter wereld auteursrecht op. Dit vindt zijn oorsprong in de Conventie van Bern. Deze werd in 1886 ondertekend door negen landen. De conventie is door de jaren heen enkele malen bijgeschaafd en inmiddels hebben bijna alle wereldlanden zich hierbij aangesloten.
Het expliciet vermelden van het gelden van auteursrecht vindt zijn oorsprong in de Verenigde Staten, dat zich pas in 1989 aansloot bij de Bernse conventie.
Samenstellers van grote informatieverzamelingen, zoals encyclopedieën, woordenboeken en landkaarten, voegen soms fictieve begrippen toe om plagiaat te kunnen aantonen.
Uitzonderingen op het auteursrecht
Enkele zaken zijn expliciet uitgesloten van het auteursrecht. Zo kan geen auteursrecht worden geclaimd op nieuws en actualiteiten. Beschrijvingen van feitelijke gebeurtenissen mogen door andere nieuwsmedia worden voorzien van bronvermelding overgenomen. Dit bevordert het vrije verkeer van informatie.
Ook op uitvindingen en namen rust geen auteursrecht. Om deze rechten vast te leggen kan voor uitvindingen een octrooi worden aangevraagd. Handelsnamen kunnen worden vastgelegd in het handelsregister of middels een merkregistratie.
De Nederlandse wet enkele vormen van reproductie door derden toe. Een bekende uitzondering is de thuiskopie: Het is particulieren toegestaan om een thuiskopie te maken van werken zoals cd’s, films en boeken, mits deze kopieën zijn bedoeld voor eigen gebruik en niet aan derden worden verstrekt. Om rechthebbenden te compenseren voor gemiste inkomsten is de thuiskopieheffing ingesteld.
Auteursrecht komt zeventig jaar na het overlijden van de maker te vervallen. Vanaf dat moment bevinden werken zich automatisch in het publieke domein en mogen zij vrij worden gebruikt.
Auteurs kunnen ook eerder afstand doen van hun auteursrechten op bepaalde werken zodat zij vrij mogen worden verspreid en aangepast. De beweging om vrijer om te gaan met het auteursrecht wordt ook wel Copyleft of Free Culture genoemd. Een organisatie die alternatieve licenties aanbiedt is Creative Commons.
